• 2 aralık 1920 tarihinde kurtuluş savaşı sırasında türkiye büyük millet meclisi ile ermenistan arasında imzalanan antlaşma.
    30 ekim 1918 mondros mütarekesinden sonra osmanlı devleti kafkasya cephesindeki birliklerini geri çekmek zorunda kalmıştı. yeni kurulan bolşevik rejiminden yardım alan ermeniler 1920'de doğu anadolu'da bazı bölgeleri işgal etmişti. doğu cephesi komutanı kazım karabekir karşısında yenilgiye uğrayınca barış görüşmeleri 22 kasım 1920'de gümrü'de başladı. ermenistan taşnak hükümeti ile türkiye arasında imzalanması planlanan gümrü anlaşması ile doğudaki harekat sona erdi. kars sancağının bütünü, anlaşma öncesi ermenistan'ın elinde bulunan kulp* kazası türkiye topraklarına katıldı.
    antlaşmanın 10. maddesiyle ermenistan, doğu anadolu'da bir miktar toprağın ermenilere verilmesini öngören sevr antlaşması'nı yok sayacağını kabul etti.
    türkiye sınırları içinde ermenilerin çoğunlukta bulunduğu hiç bir bölge olmadığı kabul edildi.

    gümrü antlaşması ile erzurum - bakü demiryolu açıldı. türkiye - sovyetler birliği arasında doğrudan bağlantı bu yolla sağlanarak türkiye'nin bu devletten yardım alması kolaylaştı. türk kuvvetleri doğudan emin bir şekilde güney ve batıda savaşma olanağı buldular.

    antlaşmanın imzalanmasından bir gün sonra ermenistan, kızıl ordu'nun denetimine girince burada bir sovyet hükümeti kurulduğu için gümrü antlaşması onaylanamadı.*
  • kurulmasini takiben, tbmm nin uluslararasi arenada ilk basarisidir.
  • nutuk'tan...

    "...

    efendiler, gümrü antlaşması, millî hükûmet'in yaptığı ilk antlasmadır. bu antlaşma ile, düşmanlarımızın hayallerinde ta harşit vadisine kadar uzanan türk ülkelerini kendisine bağışlamış oldukları ermenistan, osmanlı devleti'nin 1877 seferiyle kaybetmiş oldu ve bu yerleri, bize, millî hükumet'e terkederek aradan çıkarılmıştır. dünyadaki durumlarda önemli değişiklikler olması yüzünden, bu antlaşma yerine, daha sonra yapılan 16 mart 1921 tarihli moskova ve 13 kasım 1921 tarihli kars antlaşmaları geçerli olmuştur.

    efendiler, o bölgenin genel durumu ve sınırlarımız bakımından temas halinde bulunduğumuz gürcistan ile olan ilişkilerimiz ve aramızdageçen olaylar hakkında da kısaca bilgi vereyim :

    1920 yılının temmuzunda, batum, ingilizler tarafından boşaltılınca, gürcüler hemen işgal ettiler. bu durum brest - litowsk ve trabzon antlaşmalarına aykırı olduğundan, 25 temmuz 1920'de tarafımızdan protesto edilmişti.

    8 şubat 1921'de ankara'da itimatnamesini sunmuş olan gürcü elçisiyle de, türkiye - gürcistan antlaşması için görüşmeler başlamıştı. nihayet 23 şubat 1921'de verdiğimiz kesin bir ültimatom üzerine ardahan artvin ve batum'un bize bırakılmasına razı olundu. batum'un işgali bu tarihten on beş gün sonra gerçekleşmiştir. bu yerlere, türkiye'ye katılmayı sabırsızlıkla bekleyen halkın alkışları içinde girildi.

    daha sonra, moskova antlaşması gereğince batum boşaltıldı; fakat işgal etmiş olduğumuz öteki yerlerin anavatan sınırları içinde kalması pekiştirildi.

    ..."
  • tbmm'nin uluslararası alandaki ilk siyasi başarısıdır. tbmm ile ermenistan arasında 2 aralık 1920'de imzalanan gümrü antlaşmasıyla ermenistan; sevr antlaşmasını yok sayan ve misak-ı milli'yi kabul eden ilk devlet olmuştur. bu antlaşma neticesinde 1878'de elden çıkan kars ve çevresi tekrar türk topraklarına katılmıştır.
  • orjinal metnine şuradan ulaşılabilir: http://www.ttk.org.tr/index.php?page=sayfa&no=252
  • (bkz: mustafa kemal ataturk/#22582581)
  • türkiye - ermenistan barış antlaşması

    gümrü (alexandropol), 2 aralık 1920

    bir yandan türkiye büyük millet meclisi hükûmeti, öte yandan ermenistan cumhuriyeti, aralarındaki savaş durumuna son vermek ve sürekli bir barış yaratmak amacıyla, aşağıda adları yazılı yetkili temsilcileri, görüşmeler yapmak için, görevlendirilmişlerdir:

    türkiye hükûmetince:

    doğu cephesi komutanı ferik kâzım kara bekir paşa,
    erzurum valisi hamid bey,
    erzurum milletvekili süleyman necati bey;

    ermenistan cumhuriyetince:

    eski başbakan mösyü aleksander hatisiyan,
    eski maliye bakanı mösyü avram gülhandaniyan,
    içişleri bakan yardımcısı mösyü istepan gorganiyan.

    adı geçen yetkili temsilciler, barış görüşmeleri için gümrü'de toplanıp yöntemine uygun görülen yetki belgelerinin verişimi üzerine, aşağıdaki maddeleri kararlaştırmışlardır:

    1. türkiye ile ermenistan arasında savaş durumuna son verilmiştir.

    2. türkiye ile ermenistan arasındaki sınır, ilişik krokide gösterildiği üzere, (aşağı karasunun döküldüğü yerden başlayarak, araş ırmağı kekaç kuzeyine dek arpaçayi, daha sonra karahan deresi - tiğnis batısı - büyük kimli doğusu - kızıltaş - büyük akbaba dağı) çizgisinden oluşur. sınır çizgisinin kesin biçimde belirlenmesi işi, bu andlaşmanın imzası gününden iki hafta sonra, karma bir komisyonca yerinde yapılacaktır.

    kuki dağı 10282-8022-gamasur dağı 8160-kurdkulak köyü-saat dağı 7868-arpaçay evleri 3080-kemurlu dağı 6930-saraybulak 8071-ararat istasyonu - araş ırmağı üzerinde aşağı karasu'nun döküldüğü yerden geçen çizginin güneyindeki (nahçıvan, şahtahtı, şarur) bölgesinde daha sonra bir plebisitle saptanacak yönetim biçimine ve bu yönetimin kapsayacağı topraklara ermenistan karışmayacak ve işbu bölgede şimdilik türkiye koruyuculuğunda bir yerel yönetim kurulacaktır.

    3. türkiye büyük millet meclisi hükûmeti, ikinci maddede sözü geçen sınır ile osmanlı sınırı arasında bulunup işbu antlaşma uyarınca türkiye'de kalacak olan ve üzerine türkiye'nin tarihsel, etnik ve hukuksal ilişkisi inkâr edilemez toprakların hukuksal durumu konusunda, ermenistan cumhuriyeti istediği takdirde, asıl halkının tümüyle geri dönmesinin gerçekleşebilmesi için, andlaşmanın onaylanmasından sonra üç yıl geçince plebisite başvurmayı kabul eder. bir alt komisyon bunun biçimini belirleyecektir.

    4. emperyalist devletlerin kışkırtma ve özendirmeleri sonucu olarak, düzen ve güvenliği bozucu durum ve eylemlere bundan böyle olanak bırakılmaması yolundaki iyi niyeti nedeniyle, erivan (ermenistan) cumhuriyeti iç güvenliği korumaya yetecek düzeyde, hafif silahlı jandarma kuvveti ve ülkeyi savunmaya ayrılan sekiz dağ ya da sahra topu ile yirmi makineli tüfeğe sahip ücretle tutulacak bin 500 askerden oluşan bir birlikten fazla bir askersel kuruluşa izin vermemeyi yükümlenir. ermenistan'da zorunlu askerlik hizmeti olmayacaktır. ülkeyi dış düşmanlara karşı savunmak için tahkimat yapmak ve bu tahkimata istediği sayıda ağır toplar yerleştirmekte ermenistan cumhuriyeti özgürdür. bu ağır toplar arasında, hareket halindeki orduda kullanılabilecek 15 santimetrelik obüsler ile 15 santimetrelik uzun toplar ve daha küçük çapta her türlü ağır ateşli silahlar bulunmayacaktır.

    5. barışın yapılmasından sonra erivan'da yerleşecek türkiye'nin siyasal temsilcisi ya da büyükelçisinin yukarıda sözü edilen konularda her zaman denetleme ve soruşturma yapmasına erivan hükûmeti izin vermeyi işbu antlaşma ile kabul etmiştir. buna karşılık, ermenistan cumhuriyeti istemde bulunursa, türkiye büyük millet meclisi hükûmeti ermenistan'a silâhlı yardımda bulunmayı yükümlenir.

    6. bağıtlı taraflar, büyük savaş sırasında düşman ordularına katılarak kendi devletine karşı silâh kullanmış ya da işgal altındaki topraklar üzerinde toptan kırımlara katılmış olanları dışındaki göçmenlerin eski sınır içindeki yurtlarına dönmelerine izin verir. böylece, ülkelerine döneceklerin en uygar ülkelerdeki azınlıkların yararlandıkları haklardan bütünüyle yararlanmalarını, karşılıklı olarak, yükümlenirler.

    7. altıncı maddede sözü geçen göçmenlerden işbu antlaşmanın onayı ve onay belgelerinin verişimi gününden sonra bir yıllık süre içinde yurtlarına dönmeyenler o maddenin verdiği olanaktan yararlanamayacakları gibi, tasarruf haklanma ilişkin savları da geçerli olmayacaktır.

    8. türkiye büyük millet meclisi hükûmeti, iki yıldan beri silah altında tutmak zorunda kaldığı ordunun büyük harcamalar gerektirmiş olmasına karşın, ermenistan'a karşı girişmek zorunluluğunda kaldığı savaş nedeniyle hakkı olan zarar gideriminden, benimsenip açıklanan insancıl ve hukuksal ilkelere uymak isteğiyle, vazgeçmiştir. bundan başka, taraflar büyük savaş sırasında ortaya çıkan zararlar ve tasarruf haklarındaki değişikliklerin gerektirdiği zarar gideriminden de aklanmışlardır

    9. türkiye büyük millet meclisi hükûmeti, erivan cumhuriyetine, ikinci maddede belirlenen sınır içinde, egemenliğini bütünüyle geliştirmek ve güçlendirmek üzere, içtenlikle yardımda bulunmayı yükümlenir.

    10. erivan hükûmeti, türkiye büyük milletince kesinlikle reddedilmiş olan (sevr) antlaşmasını hükümsüz sayıp bunu ve kimi emperyalist hükûmet ve siyasal çevreler elinde bir kışkırtma aracı olan avrupa ve amerika'daki temsilci heyetlerini geri çağırmayı, bundan böyle iki ülke arasında her türlü yanlış düşünceleri ortadan kaldırmak iyi niyetiyle yükümlendiğini açıklar.

    ermenistan cumhuriyeti barış ve esenlik içinde gelişmesini sağlama ve türkiye'nin komşuluk haklarına saygılı olma doğrultusundaki iyi niyetlerinin bir kanıtı olmak üzere, emperyalist amaçlar güderek, iki ulusun barış ve esenliğini tehlikeye sokan haris, savaşçı kişileri hükûmet yönetiminden uzak tutmayı yükümlenir.

    11. ermenistan cumhuriyetinin toprakları üzerinde yaşayan müslüman halkın haklarını korumak ve onların dinsel ve kültürel özellikleri içinde gelişmelerini sağlamak için, toplumsal biçimde örgütlenmelerini, müftülerin doğrudan doğruya müslüman toplumunca seçilmesini ve yerel müftülerin seçecekleri başmüftü'nün memurluk görevinin türkiye büyük millet meclisi şer'iye vekâletince onaylanmasını kabul ederek yükümlenir.

    12. bağıtlı taraflardan her biri, karşı tarafa ilintili kişi ve malların kendi demiryolları ve genellikle tüm ulaşım yolları üzerinden özgürce geçmelerini ve öteki tarafın denize ya da herhangi bir ülkeye transitini, hiç bir biçimde, engellememeyi yükümlenir. türkiye hükûmeti, şerur, nahçivan, şahtahtı ve gulfa yoluyla iran, maktu ve ermenistan arasında transit işlerinin serbestliğini sağlar. ermenistan hükûmeti, azerbaycan, iran, gürcistan ve türkiye arasında eşya, araba, vagon ve tüm transit işlerinden vergi almamayı yükümlenir.

    türkiye devleti, varlık ve yaşamına emperyalistler tarafından girişilmesi kesinlikle beklenen yıkıcı kışkırtmalara karşı koymak zorunluğunda bulunduğundan, genel barışın gerçekleşmesine değin, ulaşım serbestliğini bozmamak koşulu ile, dördüncü maddede sözü edilen sayıdan fazla silâh sokulmasını önlemek için, erivan cumhuriyeti içindeki demiryolları ve ulaşım yollarını denetim ve gözetim altında bulunduracaktır. emperyalist devletlere ilintili resmi olmayan heyetlerin bu ülkeye girme ve sızmalarına taraflar engel olacaklardır.

    13. türkiye büyük millet meclisi hükûmeti, devletin bağımsızlığı ve toprak bütünlüğünü tehdit edebilecek saldırılara karşı, işbu antlaşmanın erivan cumhuriyetine sağladığı haklara zarar gelmemek koşulu ile ermenistan içinde geçici olarak askersel önlemler alabilir.

    14. erivan cumhuriyetince her hangi bir devletle yapılmış olan tüm antlaşmaların türkiye'yi ilgilendiren, ya da türkiye'nin çıkarlarına zararlı hükümlerini geçersiz saymayı bu cumhuriyet kabul eder ve yükümlenir.

    15. bağıtlı taraflar arasında antlaşmanın imzasından sonra ticaret ilişkileri başlayacak ve taraflar büyükelçi ve konsolos atayabilecektir.

    16. telgraf, posta, telefon, konsolosluk ve ticarete ilişkin bağıtlar alt - komisyonlarca işbu antlaşma hükümleri uyarınca yapılacaktır. bununla birlikte, komşu ülke ve işgal altındaki topraklar ile ermenistan arasında demiryolu, telgraf ve posta ulaşımının, bu antlaşma imza edilir edilmez, başlamasına türkiye hükûmetince izin verilecektir.

    17. bu antlaşma gereğince ermenistan'ın olup türk ordusu işgali altında bulunan toprakların boşaltılması ve tutsakların geri verilmesi ve değiştirilmesi, antlaşmada ermenistan hükûmetine ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesinden sonra gerçekleştirilecektir. alıkonulan siviller ve devlet ileri gelenleri geri verilecektir. tutukluların geri verilmesi işi alt - komisyonca yerine getirilecektir.

    18. işbu antlaşma bir ay içinde onaylanarak, onaylanmış örnekleri ankara'da verilecektir.

    bu hükümlere olan inançla, yukarıda adları yazılı yetkili temsilciler işbu barış ve dostluk antlaşmasını imza etmişlerdir. antlaşma iki örnek olarak 2 aralık 1920 günü gümrü (aleksandropol)'de düzenlenmiştir. anlaşmazlık çıkınca, türkçe metnine başvurularak çözümlenecektir.

    kazım karabekir
    hâmid
    süleyman necati

    aleksander hatisyan
    avram gülhandaniyan
    istepan gordaniyan

    https://tr.wikisource.org/wiki/gümrü_antlaşması
  • gümrü antlaşması tbmm hükümetinin yabancı bir devletle imzaladığı ilk antlaşmadır. bu antlaşma ile mondros ateşkesi ile belirlenen sınırla ilk kez aşılmış, sevr antlaşmasının geçersizliği fiilen kanıtlanmış, ermeni sorunu kesin bir çözüme kavuşmuştur.

    maddeleri:
    -kars ve yöresi türkiye'ye geri verilecek;
    -ermenistan'ın türkiye'ye karşı diğer devletlerle yaptığı tüm antlaşmalar kaldırılacak;
    -aras nehri çıldır gölüne kadar uzanan hat doğu sınırı olarak çizilecek,
    -sevr antlaşmasını ve türkiye çıkarlarına uygun olmayan antlaşmaları ermenistan hükümeti de kabul etmeyecek;
    -türkiye'deki ermenilerle, ermenistan'daki müslümanların diğer yurttaşlar gibi eşit haklardan yararlanacak;
    -iki ülke arasında en erken vakitte diplomatik ilişkiler, telgraf ve telefon ulaşımları kurulacak;
    -türk koruyuculuğu altında yerel özerklik verilecek olan itur ve nahçıvan illeri kendi kaderlerini kendileri tayin edecekler;
    -ermenistan saldırıya uğrar ve yardım isterse, türkiye ona askeri yardım da bulunacak;
    -ermenistan silah ithal etmeyecek;
    -her iki taraf birbirinden savaş ödeneği istemeyecek;
    -türk ordusu, ermeni ordusu antlaşmada saptanan sayıya indirildiği taktirde ermeni topraklarını boşaltacaktır.
  • gümrü antlaşması'nın imzalanmasından bir gün sonra, ermenistan cumhuriyeti kızılordu'nun işgaline uğradı ve erivan'da sovyet ermeni cumhuriyeti kurulmustur.

    sovyet ermenistan cumhuriyeti'nin kurulması ile gümrü antlaşması'nın onaylanması askıya alınmış, antlaşmanın yürürlüğe girmesi mümkün olmamıştir.

    doğu cephesi'nde kazanılan zafer doğu sınırlarının belirlenmesinde yararlı olmuş, önce 16 mart 1921 moskova antlaşması, daha sonra 13 ekim 1921 kars antlaşması ile ufak değişikliklerle türkiye ile ermenistan arasındaki sınır belirlenmiştir.

    ve son olarak gümrü antlaşması, tbmm'nin imzaladığı ilk antlaşma olmasından dolayı ulkemiz acisindan önemli antlasmalardan biridir.

    diger onemli antlasmalar ve konferanslar icin:
    (bkz: gümrü barış antlaşması)
    (bkz: paris konferansı)
    (bkz: londra konferansı)
    (bkz: moskova antlaşması)
    (bkz: kars antlaşması)
    (bkz: ankara antlaşması)
    (bkz: mudanya mütarekesı)
    (bkz: lozan barış antlaşması)
  • fransızca metin

    osmanlıca metin
hesabın var mı? giriş yap